IJzerbalk

Een leek denkt natuurlijk meteen dat dat een balk van ijzer is, maar nee, het is een houten balk, in de kap, tussen de twee voeghouten. Het woord "ijzerbalk" komt vanwege het feit dat hierin "het ijzer" van de koningsspil draait. En dat ijzer is dan een soort stalen pen aan het uiteinde van de koningsspil die voor de lagering zorgt. In plaats van ijzerbalk spreekt men ook wel van busbalk

Met de ijzerbalk in de Wimmenumer is wat bijzonders aan de hand. Ooit is er tegen de onderzijde een houten plak gezet. Bovendien is daarna het poortstuk (dat de spil op zijn plaats houdt) lager gezet. Op de foto is goed te zien waar het poortstuk eerst gezeten heeft, en waar hij nu, na het aanbrengen van die plak, zit. Wat kan de reden zijn geweest voor deze operatie? Ik kan er twee bedenken:

Ten eerste dat de kap hoger is komen te liggen, omdat men ooit een plak op de rolvloer heeft aangebracht, omdat de oude rolvloer te diep was ingesleten. En als de kap hoger komt heeft het ijzer van de koningsspil niet genoeg lengte meer om in zijn pokhouten lager te draaien.

Ten tweede kan in het verleden het spilkalf (waar de koningsspil op staat) wel eens wat zijn verlaagd, omdat het scheprad onvoldoende tasting had. De onderschijfloop kon niet verder zakken op de koningsspil, en daarom heeft men misschien de hele koningsspil wat laten zakken.

De ijzerbalk	K = koningsspil ij  = "het ijzer" (taats) van de koningsspil pl = later aangebrachte houten plak onder de ijzerbalk ps = poortstuk IJb = ijzerbalk blauw: de oude plaats van het poortstuk

Aan de ijzerbalk hangt ook het veiligheidshek om de bovenbonkelaar. Het aanbrengen van dergelijke hekjes dateert uit de tijd van het ontstaan van de "veiligheidswet", toen draaiende machineonderdelen moesten worden afgeschermd. In 1774 zat dat er beslist nog niet!

 

Met de plak onder de ijzerbalk is nog wat bijzonders aan de hand. Meer daarover leest u bij "Geheimen".

 

De ijzerbalk wordt ook nog gebruikt om er stutten of een koevoet op te zetten die onder een kam van het bovenwiel worden geslagen. Dit als stormbeveiliging. De ijzerbalk is daardoor op twee plaatsen behoorlijk uitgesleten. Hier een opname van de beschadigingen aan de vangzijde.